Veiligheidsberaad: ‘Oppassen met het woord crisis’

Wouter Kolff vertrekt per 1 september als voorzitter van het Veiligheidsberaad. Lange tijd stonden hier de perikelen rond de coronacrisis op de agenda. Sinds het voorzitterschap van Kolff verwisselde deze voor Oekraïense ontheemden en asiel. ‘We hebben veel gedaan op basis van gezag in plaats van doorzettingsmacht.’

Hoe kijkt u terug op zeven jaar Veiligheidsberaad?
“Er is veel gebeurd, zeker de laatste jaren. We kwamen nog maar net uit de coronacrisis toen ik het als voorzitter overnam. De veiligheidsregio’s zijn de laatste jaren op een bijzondere manier naar voren gestapt en hebben zich daarmee op de kaart gezet. De veiligheidsregio’s - en daarmee ook het Veiligheidsberaad als bestuurlijke kop daarboven - hebben meer exposure gekregen en worden nu ook eerder betrokken bij bepaalde zaken.”

Ik proef bij u ook een keerzijde, klopt dat?
“Zeker. Ik vind namelijk dat we wel waakzaam moeten zijn waar we de veiligheidsregio’s allemaal aan blootstellen en waar ze voor worden ingezet. Er liggen nogal wat crises op het bordje van de Rijksoverheid. Soms zitten hier ook politieke of beleidskeuzes achter en dat zijn vormen van crises waar het Veiligheidsberaad niet voor bedoeld is. Zo zijn ze bijvoorbeeld niet brandweer gerelateerd, niet acuut genoeg of niet voortgekomen uit externe omstandigheden, maar door politieke keuzes. Het is een soort vergaarbak geworden, zoals het woord duurzaamheid. Dat kun je ook overal op plakken. We moeten dus wel een beetje oppassen.”

Wat is een crisis dan wel?
“Crisis betekent dat er iets zeer ernstigs aan de hand is en dat deze een bijzondere aanpak behoeft om alles weer in het gareel te krijgen. Over het algemeen duurt een crisis ook niet eindeloos, want dan is het geen crisis maar een langdurige reguliere ingewikkelde kwestie. Een crisis vraagt een bijzondere aanpak en juist daar zijn de veiligheidsregio’s nou zo goed in. Ze zijn zo’n 15 jaar geleden tot stand gekomen om er bijvoorbeeld voor te zorgen dat brandweerorganisaties - die gemeentelijk georganiseerd waren - beter gingen samenwerken.

Het hele gebied van de crisisbeheersing en crisisbestrijding is professioneler geworden met de komst van de veiligheidsregio’s. En daarboven staat het Veiligheidsberaad, met de nadruk op beraad. Het is geen bestuurlijk orgaan met formele besluiten die rechtskracht hebben. We komen samen en stemmen af, heel efficiënt en effectief, zo is gebleken. Uiteindelijk gaan we - als voorzitters van de veiligheidsregio’s - zelf over datgene waarvoor wij ons inzetten. We bepalen zelf of iets Grip 4 is of een nationale aanpak die via het Veiligheidsberaad moet lopen.”

Er zijn ingewikkelde thema’s voorbij gekomen
“Absoluut. Sterker nog, ik vind dat we hebben laten zien dat we als veiligheidsregio’s daadkrachtig kunnen handelen. Daarmee is ook het Veiligheidsberaad sterk neergezet, mede dankzij Hubert Bruls die tijdens de coronaperiode een belangrijke boegbeeldfunctie had. We hebben toen best wel moeilijke vragen getackeld. Vragen waarvan we niet wisten dat ze zich zouden kunnen voordoen. Niemand had ooit verwacht dat we met een avondklok moesten werken of dat we mensen moesten beperken een winkel te openen. We kunnen daar van alles van vinden, maar als we door onze oogharen heen kijken dan hebben we het niet zo gek gedaan, zeker als je een internationale vergelijking maakt. Maar er zijn ook keerzijdes naar boven gekomen, zoals de getroffen jeugd en de eenzame ouderen. Over de menselijke kant hebben we het te laat gehad.

Kijkend naar onze crisisaanpak en de manier waarop we samen hebben gewerkt tijdens de coronacrisis, dan vonden de veiligheidsregio’s gehoor bij elkaar. En bij de vluchtelingenaanpak gold dat eigenlijk ook. Er is veel bereikt op basis van gezag in plaats van formele doorzettingskracht. Ook naar ‘boven’ ging het goed. Als wij tegen dingen aanliepen die niet klopten, dan trokken we bij het kabinet aan de bel, zoals bij de te ruime opvangregeling, dat een aanzuigende werking had. Terugkijkend is het niet zo gek dat er naar de veiligheidsregio’s is gekeken om de opvang te coördineren. Dat was overigens wel precies een week na het laatste corona-overleg.’

Per 1 juli is onze rol bij de opvangcrisis beëindigd. Veiligheidsregio’s hadden vanaf 1 juli 2023 al geen rol meer in de opvang van asielzoekers, en nu bij het inwerkingtreden van de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne is ook de rol in de opvang van Oekraïners vervallen.”

Welke thema’s blijven nu over?
“Wij moeten ons beter voorbereiden op digitale ontwrichting, zonder dat we nu ‘digi-experts’ moeten worden. Maar we moeten ons wel bewust zijn van de consequenties van digitale ontwrichting van de samenleving en de aanpak die nodig is. Als de bruggen en sluizen op afstand worden ontregeld, dan heeft dat enorme consequenties. Hoe acteer je dan? Hoe bereid je je daar op voor? De structuur die we hebben neergezet is heel goed, met een dekkend netwerk over het land en een werkwijze die ook voor de moderne crisisvarianten kan worden ingezet. Maar die moeten we wel met elkaar oefenen.”

En verder?
“We zetten ook in op het vergroten van de algehele weerbaarheid van de samenleving. Dat heeft te maken met externe factoren, geopolitieke veranderingen en klimaatverandering. Dit grijpt allemaal op elkaar in en gaat verder dan overheid en crisisbestrijders: de hele samenleving moet worden klaargestoomd en weerbaarder worden gemaakt. We zagen tijdens corona al dat niet iedereen weerbaar is en goed kan omgaan met tegenslagen.

Een brede aanpak op het gebied van natuurbranden is een ander belangrijk thema. Het vorige kabinet heeft dit al behoorlijk in de steigers gezet en ik hoop dat het nieuwe dat ook gaat doen. Veel mensen denken dat dit iets is voor alleen de Veluwe, maar het blijkt dat natuurbranden zich op 98 procent van het Nederlands grondgebied kunnen voordoen. Daar komt bij dat we te maken hebben met een groeiende bevolking en meer huizen. Die worden dan ook nog op plekken gebouwd waar we dat voorheen niet zouden doen. We moeten met de landschapsinrichting al rekening houden met natuurbranden of overstromingen. Als we het klimaat krijgen van Zuid-Europa, tref dan ook de maatregelen die daarbij horen. We kunnen ze nu nog te lijf, maar als er meerdere grote branden over een langere periode zijn, gaat het mis.”

Hoe kijkt u terug?
“Het was een interessante tijd in het Veiligheidsberaad, waarin ik zeer prettig heb mogen samenwerken met mijn collega’s van de overige 24 veiligheidsregio’s. Ik draag de voorzittershamer met trots over en wens mijn opvolger veel succes.”